Tên di sản : Cụm di tích Cách Mạng Yên Lộ: Đình - Nghè - Chùa và các địa điểm liên quan

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 263/QĐ - UBND

Giới thiệu

Đình Yên Lộ:

Đình bao gồm 5 gian lợp tranh (không có tường đốc và chính tẩm). Mãi đến năm 1935, dân làng mới tu sửa lại trên cơ sở nền móng xưa. Lúc này mới lợp bằng ngói và xây thêm 3 gian chính tẩm. Hiện nay, đình vẫn còn kiến trúc cũ, nhưng 3 gian chính tẩm không còn nữa. Rất may là toàn bộ khuôn viên, sân, đường và 5 gian tiền đình vẫn còn giữ nguyên về kiến trúc cũ.

Đình Yên Lộ ngoảnh mặt về hương Tây. Hai đốc mái có đắp mắt hổ phù. Toàn bộ cột, xà, kẻ, rui mè đều làm bằng gỗ xoan đào. Kẻ hiên có chạm trổ long, ly, quy, phượng. Về quy mô kiến trúc nói chung vào loại trung bình nhưng đây vẫn là một di tích cổ truyền rất đáng trân trọng và giữ gìn.

Trước đây, ở 3 gian chính tẩm là nơi thờ Thần hoàng, có tên là "Tản Viên sơn thần". Trong đình có giá để chiêng trống và gươm giáo.

Hiện nay, cán bộ và nhân dân làng Yên Lộ đã sửa sang lại cho nên diện mạo ngôi đình đã trở nên có giá trị thẩm mỹ.

Giai đoạn 1930 - 1945, nhiều sự kiện lịch sử cách mạng đã diễn ra ở ngôi đình này: Các đồng chí cán bộ, đảng viên và các Hội quần chúng do Đảng lãnh đạo thường xuyên lấy đình Yên Lộ làm địa điểm họp dân để tuyên truyền, giác ngộ quần chúng một cách hợp pháp.

Năm 1937, Đồng chí Ngô Ngọc Toản và Lê Chủ là hai hội viên Thanh niên Cách mạng đồng chí hội đầu tiên đã chủ trì cuộc họp dân bầu tuần phiên chọn lựa những người có lòng yêu nước, yêu dân để bảo vệ xóm làng, đồng thời để dần dần giác ngộ số người này vào tổ chức. Kết quả đã bầu được 15 đồng chí.

Tháng 3 - 1937, các Đồng chí cán bộ, đảng viên thông qua các hội quần chúng đã tổ chức họp dân (gồm 150 người) để đón Ban "Cải lương hương chính” và chia công điền công thổ cho các hội viên nghèo. Sự kiện này Báo Hà Thành Hà Nội ngày 25-2-1938 đã đưa tin: "Tại đình làng Yên Lộ, dân làng tổ chức vui xuân mới, đọc diễn văn chúc thọ người già và hoan nghênh cuộc cải lương hương chính của làng".

Tháng 6 - 1937, Dưới sự chủ trì của cán bộ Cách mạng, quần chúng làng Yên Lộ đã họp bàn thống nhất làm đơn xin khất thuế lưu động, buộc tri phủ Phan Thanh Kỷ phải chấp nhận.

Tháng 6 - 1938, cán bộ Cách mạng tổ chức họp dân và lấy chữ ký ủng hộ Trung Hoa kháng Nhật và đòi nhà cầm quyền phải thực hiện các quyền tự do dân chủ.

Tháng 10 - 1938, bầu ban kiến thiết hương thôn (tất cả đều là người của cách mạng) để điều hành các hình thức hợp tác giúp đỡ lẫn nhau trong sản xuất, mua bán, đổi công,...

Trong năm 1939 có nhiều cuộc họp, mít tinh tại đình để quyên góp tiền bạc ủng hộ Trung Hoa kháng Nhật, kỷ niệm Cách mạng tư sản Pháp, lấy chữ ký đòi tha Đồng chí Bùi Đạt, truy điệu Đồng chí Phan Thanh công nhận Nam bộ bị địch giết, phát động chống sưu cao thuế nặng, phát động học chữ quốc ngữ.

Đình Yên Lộ còn là nơi tập trung và tập luyện quân sự của lực lượng tự vệ Yên Lộ thời kỳ phản đế cứu quốc (1940 - 1941) và thời kỳ Việt Minh khởi nghĩa (1943 - 1945). Đình cũng là nơi ra mắt chính quyền cách mạng và nơi giải tán bộ máy chính quyền tay sai.

Thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Đình Yên Lộ còn là nơi hội họp của nhiều cơ quan đoàn thể của tỉnh và huyện. Năm 1951, Đại hội Huyện Đảng bộ Thiệu Hóa cũng được tổ chức tại đây.

Nói chung, đình Yên Lộ là một di tích Cách mạng gắn bó với nhiều sự kiện lịch sử quan trọng trong thời kỳ vận động giải phóng dân tộc, vì vậy rất xứng đáng để giữ gìn và bảo vệ mãi mãi.

Nghè Yên Lộ:

Nằm ở dưới chân núi Yên Lộ. Hiện tại Nghè không còn nữa nhưng nền móng và đất Nghè vẫn còn. Đây là một di tích kiến trúc nghệ thuật được làm từ thời Lý, chỉ cách làng có 300m. Theo sự cho biết của nhân dân và qua khảo sát thực tế ở nền móng cũ, chúng ta được biết quy mô kiến trúc của nghè Yên Lộ gồm có 3 gian rộng, xung quanh xây tường gạch và mái lợp ngói mũi hài Nghè, có 1 gian chính tẩm được làm theo kiểu chuôi vồ kiến trúc gỗ bên trong được chạm khắc rất tinh xảo, vị thần được thở ở Nghè là "Tản Viên Sơn thần".

Với vị trí đằng sau là núi, đằng trái là núi, Nghè Yên Lộ thực sự là nơi thắng cảnh nên thơ. Trước đây, ở Nghè còn có giống, có hồ bán nguyệt và nhiều cây cổ thụ.

Hàng năm ở đây có lệ thờ thần. Ngày sóc, ngày vọng, tết nguyên đán, khai hang đánh chuột... Dân làng đều ra Nghè rước thần Tản Viên về đỉnh tế lễ. Ở Nghè có bức đại tự "Vạn cổ anh linh" và đôi câu đối:

                                                  "Tam sơn chính khí sung thiên địa

                                                   Thọ lĩnh linh từ lịch cổ kim"

                                                  (Khí thiêng non tản cùng trời đất,

                                                   Đền thiêng núi thọ trải xưa nay).

Trong suốt giai đoạn từ 1930 - 1945, nghè Yên Lộ luôn trở thành địa điểm hoạt động của các cán bộ Cách mạng.

Năm 1930, đây là địa điểm tổ chức kết nạp hội viên Nông hội Đỏ.

Năm 1934, các Đồng chí cán bộ, đảng viên đã lấy nghè làm nơi đặt bàn in bí mật để in các tài liệu Cách mạng quan trọng nhằm phân phát đi các cơ sở Cách mạng ở trong huyện và trong tỉnh.

Năm 1935 có cuộc diễn thuyết kỷ niệm ngày Quốc tế lao động do Đồng chí Lê Chủ chủ trì.

Năm 1936 - 1939, thường xuyên có các cuộc hội nghị của các cán bộ Cách mạng và của các hội viên trong các tổ chức quần chúng do Đảng thành lập.

Năm 1940 - 1941, nhiều cán bộ thoát ly của huyện, của tỉnh như Đồng chí Lê Huy Toán (tức Bản Bằng) đã từng ẩn dấu ở đây để hoạt động.

Nghè Yên Lộ còn trở thành địa điểm liên lạc thường xuyên của các cán bộ, đảng viên trong suốt thời kỳ hoạt động bí mật. Rất nhiều cán bộ cốt cán của tỉnh, của huyện đã lợi dụng địa điểm kín đáo này để truyền đạt các chủ trương của Đảng hoặc tổ chức các cuộc họp bí mật một cách nhanh chóng.

Có thể nói, trong thời kỳ Cách mạng 1930 - 1945, nghè Yên Lộ đã trở thành địa điểm ghi nhận và gắn bó với rất nhiều sự kiện lịch sử cách mạng của tỉnh, huyện và địa phương, cho nên rất xứng đáng để công nhận tạo điều kiện cho địa phương trùng tu khôi phục lại nhằm phát huy tác dụng của di tích.

Chùa Yên Lộ:

Chùa Yên Lộ được xây dựng trên sườn ngọn núi đá cách làng 300m. Đây là ngôi chùa nhỏ được trùng tu lại năm 1928 gồm 3 gian lợp ngói, trong có các bệ thờ phật. Trước đây ở trên núi và xung quanh chùa có nhiều cây cối nên cảnh trí càng thêm thơ mộng. Hiện nay, chùa không còn, nhưng bệ đá thờ phật và toàn bộ nền chùa vẫn còn để ta hình dung được quy mô của nó.

Từ 1930 - 1945, chùa Yên Lộ cũng là địa điểm hoạt động của các cán bộ cách mạng. Năm 1935, chi bộ Đảng cử Đồng chí Hoàng Văn Quế là đảng viên ra trông coi chùa để dễ bề hoạt động.

Thời kỳ 1935 - 1936, tỉnh ủy Thanh Hoá mấy lần tổ chức hội nghị củng cố tổ chức, củng cố phong trào tại ngôi chùa này. Từ đó trở đi, việc đi lại liên lạc giữa các cán bộ cách mạng trong tỉnh, huyện, tổng đều lấy chùa làm địa điểm hẹn để trao đổi hoặc họp kín một cách thuận lợi.

Với địa thế kín đáo và để thoát hiểm khi bị kẻ thù tấn công, cho nên chùa Yên Lộ luôn trở thành nơi dừng chân lý tưởng của các chiến sĩ cách mạng.

Vừa là di tích thắng cảnh, vừa là di tích cách mạng tiêu biểu, chùa Yên Lộ xứng đáng được công nhận và tôn tạo lại để nhân dân thoả nguyện về mặt tâm linh, đồng thời để kỷ niệm về một thời kỳ cách mạng hào hùng của người dân Yên Lộ.